Frontotemporal dementia

Frontotemporal dementia (FTD) inzira isingawanzo ye dementia iyo yakafanana nechirwere cheAlzheimer, kunze kwekuti inokanganisa chete dzimwe nzvimbo dzehuropi.

Vanhu vane FTD vane zvinhu zvisina kujairika (zvinonzi tangles, Pick miviri, uye Sarudza masero, uye tau mapuroteni) mukati memasero etsinga munzvimbo dzakakanganiswa dzehuropi.

Chikonzero chaicho chezvinhu zvisina kujairika hachizivikanwe. Mhando dzakasiyana dzakasiyana dzisina kujairika dzakawanikwa dzinogona kukonzera FTD. Zvimwe zviitiko zveFTD zvinopfuudzwa kuburikidza nemhuri.

FTD ishoma. Zvinogona kuitika muvanhu vane makore makumi maviri. Asi zvinowanzotanga pakati pemakore makumi mana kusvika makumi matanhatu. Ivhareji zera parinotangira i54.

Chirwere ichi chinowedzera kuwedzera zvishoma nezvishoma. Nyama muzvikamu zvehuropi dzinodzikira nekufamba kwenguva. Zviratidzo zvakaita sekuchinja kwehunhu, kunetsekana kwekutaura, uye matambudziko ekufunga zvinouya zvishoma nezvishoma uye zvichitowedzera.

Hunhu hwepakutanga shanduko dzinogona kubatsira vanachiremba kutaurira FTD kunze kwechirwere cheAlzheimer. (Kurasikirwa kwekurangarira kunowanzo kuve kukuru, uye kwekutanga, chiratidzo chechirwere cheAlzheimer.)

Vanhu vane FTD vanowanzozvibata nenzira isiriyo munzvimbo dzakasiyana dzemagariro. Iko kuchinja kwehunhu kunoramba kuchikura uye kazhinji kunowanzove zvimwe zvezviratidzo zvinotyisa zvechirwere. Vamwe vanhu vane kuomerwa nekuita sarudzo, mabasa akaomarara, kana mutauro (kunetsekana kuwana kana kunzwisisa mazwi kana kunyora).

Kazhinji zviratidzo zvinosanganisira:

KUCHINJA KWEMAITIRO:

• Haikwanise kuchengeta basa
• Kumanikidza maitiro
• Kukurumidza kuita kana kuita zvisina kukodzera
• Kusakwanisa kushanda kana kudyidzana mumagariro kana wega mamiriro
• Matambudziko nehutsanana hwega
• Kudzokorora maitiro
• Kurega kubva mukudyidzana kwevanhu

KUCHINJA KWENHEMA

• Pakarepo mafungiro anochinja
• Kuderera kwekufarira zviitiko zvekugara zvezuva nezuva
• Kukundikana kuziva shanduko mumaitiro
• Kukundikana kuratidza kudziya kwepamoyo, kunetseka, kunzwira tsitsi, kunzwira tsitsi
• Mamiriro asina kukodzera
• Asina hanya nezviitiko kana nharaunda

LANGUAGE CHANGESI

• Haugone kutaura (mutism)
• Yakadzikira kugona kuverenga kana kunyora
• Zvakaoma kuwana izwi
• Zvakaoma kutaura kana kunzwisisa kutaura (aphasia)
• Kudzokorora chero chinhu chakataurwa kwavari (echolalia)
• Kuderera mazwi
• Matauriro asina simba, asina kurongeka

NERVOUS SYSTEM MATAMBUDZIKO

• Yakawedzera mhasuru toni (kuomarara)
• Kurasikirwa kwekurangarira kunowedzera
• Kufambisa / kubatana matambudziko (apraxia)
• Kushaya simba

MIMWE MATAMBUDZIKO

• Urinary kusagadzikana

Anopa hutano anozobvunza nezve nhoroondo yekurapa nezviratidzo.

Bvunzo dzinogona kurairwa kuti dzibatsire kubvisa zvimwe zvikonzero zvekuora mwoyo, kusanganisira kuora mwoyo nekuda kwezvikonzero zvemagetsi. FTD inoonekwa zvichienderana nezviratidzo uye mhedzisiro yekuedzwa, kusanganisira:

• Kuongorora kwepfungwa uye maitiro (neuropsychological kuongorora)
• Ubongo MRI
• Electroencephalogram (EEG)
• Kuongorora kwehuropi uye huta hurongwa (kuongorora kwehutano)
• Kuongororwa kwemvura yakatenderedza iyo yepakati tsinga system (cerebrospinal fluid) mushure mekupinza kwechiuno
• Musoro CT scan
• Kuyedzwa kwekunzwa, kufunga uye kufunga (zvishande basa), uye mota basa
• Nzira nyowani dzinoyedza uropi metabolism kana mapuroteni dhipoziti anogona nani kubvumidza kunyatso kujeka kuongororwa mune ramangwana
• Positron emission tomography (PET) kuongorora kwehuropi

Uropi biopsy ndiyo chete bvunzo inogona kusimbisa kuongororwa.

Iko hakuna chaiyo kurapwa kweFTD. Mishonga inogona kubatsira kudzora manzwiro anochinja.

Dzimwe nguva, vanhu vane FTD vanotora iyo imwechete mishonga inoshandiswa kurapa mamwe marudzi ehumwe dementia.

Mune zvimwe zviitiko, kumisa kana kushandura mishonga inowedzera kuvhiringidzika kana iyo isingadiwe inogona kuvandudza kufunga uye mamwe mabasa epfungwa. Mishonga inosanganisira:

• Analgesics
• Anticholinergics
• Central nervous system inoshungurudza
• Cimetidine
• Lidocaine

Izvo zvakakosha kurapa chero kusagadzikana kunogona kukonzera nyonganiso. Izvi zvinosanganisira:

• Anemia
• Yakaderera oxygen (hypoxia) nhanho
• Kutadza kwemoyo
• Yakakwira kabhoni dhayokisaidhi
• Zvirwere
• Itsvo kutadza
• Chiropa kutadza
• Matambudziko ezvehutano
• Matambudziko ehutachiona
• Matambudziko emafungiro, akadai sekuora mwoyo

Mishonga inogona kudiwa kudzora hunhu, hune njodzi, kana hunhu hunetswa.

Kugadziriswa kwemaitiro kunogona kubatsira vamwe vanhu kudzora maitiro asingagamuchiriki kana ane njodzi. Izvi zvinosanganisira nemubairo wakakodzera kana wakanaka maitiro uye nekuregeredza maitiro asina kufanira (pazvinenge zvakachengeteka kuzviita).

Kutaura kurapa (psychotherapy) hakuwanzoshanda. Izvi zvinodaro nekuti zvinogona kukonzera kumwe kuvhiringidzika kana kusagadzikana.

Reality orientation, iyo inosimbisa zvakatipoteredza uye zvimwe zvirevo, zvinogona kubatsira kudzikisira kusagadzikana.

Zvichienderana nezviratidzo uye kuomarara kwechirwere, kuongorora uye kubatsira nehutsanana uye kuzvitarisira kunogona kudikanwa. Pakupedzisira, panogona kuve nekudikanwa kwemaawa makumi maviri nemana ekuchengetedza uye kuongorora kumba kana munzvimbo yakakosha. Kurairwa kwemhuri kunogona kubatsira munhu kuti akwanise kugadzirisa shanduko dzinodiwa pakuriritirwa kumba.

Kuchengeta kunogona kusanganisira:

• Dziviriro yevakuru
• Zvemunharaunda zviwanikwa
• Vagadziri vemba
• Vanamukoti vanoshanyira kana vabatsiri
• Kuzvipira mabasa

Vanhu vane FTD uye mhuri yavo vangangoda kutsvaga zano repamutemo munguva yekutanga kwechirwere ichi. Advance care rairo, simba regweta, uye zvimwe zviito zvepamutemo zvinogona kuita kuti zvive nyore kuita sarudzo maererano nekutarisirwa kwemunhu ane FTD.

Iwe unogona kurerutsa kushushikana kweFTD nekubatana neboka rekutsigira. Kugovana nevamwe vane zvakajairika zviitiko uye matambudziko zvinogona kukubatsira kuti usazonzwa kusurukirwa. Rumwe ruzivo uye rutsigiro rwevanhu vane FTD uye mhuri dzavo zvinogona kuwanikwa pa:

Sangano reForeotemporal Degeneration - www.theaftd.org/get-involve/in-your-region/

Dambudziko racho nekukurumidza uye zvishoma nezvishoma rinotowedzera. Munhu wacho anobva aremara zvachose munguva yechirwere.

FTD inowanzo kukonzera rufu mukati memakore masere kusvika gumi, kazhinji kubva kuhutachiona, kana dzimwe nguva nekuti masisitimu emuviri anokundikana.

Fonera waunopa kana kuenda kuimba yekukurumidzira kana pfungwa dzichiwedzera kuipa.

Iko hakuna kunozivikanwa kudzivirira.

Dementia yekufunga; Dementia - semantic; Frontotemporal dementia; FTD; Arnold Pick chirwere; Sarudza chirwere; 3R chirwere

• Central nervous system uye yekumusoro tsinga system
• Ubongo
• Ubongo uye huta hurongwa

Bang J, Spina S, Miller BL. Frontotemporal dementia. Lancet. 2015; 386 (10004): 1672-1682. PMID: 26595641 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26595641/.

Peterson R, Graff-Radford J. Chirwere cheAlzheimer uye mamwe madhenda. Mune: Daroff RB, Jankovic J, Mazziotta JC, Pomeroy SL, eds. Bradley's Neurology muClinical Dzidzira. 7th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2016: chits. 95.