Kugadzira mapapu

Kuisa mapapu kuvhiya kutsiva rimwe kana mapapu maviri anorwara nemapapu ane hutano kubva kune anopa munhu.

Muzviitiko zvakawanda, mapapu matsva kana mapapu anopiwa nemunhu ane makore ari pasi pe65 uye huropi-akafa, asi achiri pahupenyu-kutsigira. Mapapu evanopa anofanira kunge asina chirwere uye akaenzana zvakanyanya sezvinobvira netaipi rako. Izvi zvinoderedza mukana wekuti muviri ucharamba kuiswa.

Mapapu anogona zvakare kupihwa nevanopa vapenyu. Vanhu vaviri kana kudarika vanodiwa. Munhu wega wega anopa chikamu (lobe) chemapapu avo. Izvi zvinoumba bapu rese remunhu ari kurigamuchira.

Munguva yekuvhiyiwa kwemapapu, iwe wakarara uye usina kurwadziwa (pasi peanesthesia). Kucheka kwekuvhiya kunoitwa mubhokisi. Kuvhiya kwemapapu kunowanzoitwa nekushandiswa kwemoyo-mapapu muchina. Ichi chishandiso chinoita basa remoyo wako nemapapu apo moyo wako nemapapu zvakamiswa kuvhiyiwa.

• Kune imwechete mapapu anoiswa, iyo yakatemwa inoitwa padivi pechipfuva chako apo mapapu anozoiswa. Kuvhiya kwacho kunotora maawa mana kusvika masere. Muzviitiko zvakawanda, mapapu ane basa rakaipisisa anobviswa.
• Kune maviri mapapiro anoiswa, iyo yakatemwa inoitwa pazasi pechipfuva uye inosvika kumativi ese echipfuva. Kuvhiya kunotora maawa matanhatu kusvika gumi nemaviri.

Mushure mekucheka kwaitwa, nhanho huru panguva yekuvhiya kwemapapu inosanganisira:

• Iwe unoiswa pamushini wepamoyo-mapapu.
• Rimwe kana mapapu ako ese anobviswa. Kune vanhu vari kuve nekupamhidzirwa kwemapapu zvakapetwa, mazhinji kana ese matanho kubva parutivi rwekutanga apedzwa chikamu chechipiri chisati chaitwa.
• Iyo mikuru yeropa uye nzira yemhepo yemapapu matsva yakasonerwa kune yako yeropa tsinga uye nemhepo. Iyo yemupiro lobe kana mapapu anosonwa (sutured) munzvimbo. Chipfuva machubhu anoiswa kuburitsa mweya, fluid, uye ropa kubva muchipfuva kwemazuva akati wandei kubvumira mapapu kuti awedzere kuwedzera.
• Iwe unobviswa pamwoyo-mapapu muchina kana mapapu asonerwa mukati nekushanda.

Dzimwe nguva, kushanduka kwemoyo nemapapu kunoitwa panguva imwechete (moyo-wemapapu kuisa) kana moyo uine chirwere.

Muzviitiko zvakawanda, kuiswa kwemapapu kunoitwa chete mushure mekunge mamwe marapirwo ekundikana kwemapapu asina kubudirira. Kuputika kwemapapu kunogona kukurudzirwa kune vanhu vari pasi pemakore makumi matanhatu nemashanu vane chirwere chakakomba chemapapu. Mimwe mienzaniso yezvirwere zvingangoda kuiswa kwemapapu ndeiyi:

• Cystic fibrosis
• Kukuvadza kune tsinga dzemapapu nekuda kwekuremara mumoyo pakuzvarwa (kuberekwa kuremara)
• Kuparadzwa kwenzira huru dzemapapu nemapapu (bronchiectasis)
• Emphysema kana chisingaperi obstructive pulmonary chirwere (COPD)
• Mamiriro ezvinhu emapapu umo mapapu emapundu anozvimba uye ane maronda (epakati chirwere chemapapu)
• Kuwedzera kweropa mumatsinga emapapu (pulmonary hypertension)
• Sarcoidosis

Kuisa mapapu hakugone kuitirwa vanhu vano:

• Vanorwara zvakanyanya kana vakarerwa zvakashata kuti vapfuure maitiro
• Enderera kuputa kana kushandisa doro zvisina kufanira kana zvimwe zvinodhaka
• Iva nechirwere che hepatitis B, hepatitis C, kana HIV
• Wakave nekenza mukati memakore maviri apfuura
• Iva nechirwere chemapapu chinogona kukanganisa mapapu matsva
• Iva nechirwere chakakomba chemamwe mitezo
• Hazvigone kutendeka mishonga yavo
• Havagone kuenderana nechipatara nekushanyirwa kwehutano uye bvunzo dzinodiwa

Njodzi dzekuputika kwemapapu dzinosanganisira:

• Ropa clots (yakadzika venous thrombosis).
• Chirwere cheshuga, kupwanya kwemapfupa, kana cholesterol yakawanda kubva kumishonga yakapihwa mushure mekuisirwa.
• Kuwedzera njodzi yekutapukirwa nekuda kwekuramba-kuramba (immunosuppression) mishonga.
• Kukuvadza kune itsvo dzako, chiropa, kana dzimwe nhengo kubva kunopesana nemishonga yekuramba.
• Njodzi yeramangwana yemamwe kanzira.
• Matambudziko panzvimbo iyo iyo tsinga dzeropa itsva uye nendege dzakabatanidzwa.
• Kurambwa kwepapu nyowani, inogona kuitika ipapo, mukati memavhiki mana kusvika matanhatu, kana nekufamba kwenguva.
• Papu nyowani inogona kusashanda zvachose.

Iwe uchave uine bvunzo dzinotevera kuti uone kana iwe uri mukwikwidzi akanaka wekuvhiya.

• Kuongororwa kweropa kana kuongororwa kweganda kuongorora hutachiona
• Kunyorera ropa
• Kuyedza kuongorora moyo wako, senge electrocardiogram (EKG), echocardiogram, kana moyo catheterization
• Kuyedza kuongorora mapapu ako
• Kuyedza kutsvaga cancer yekutanga (Pap smear, mammogram, colonoscopy)
• Kunyora munyama, kubatsira kuona kuti muviri wako haurambe mapapu akapihwa

Vakakodzera kukwikwidza vanoiswa padunhu rekumirira. Nzvimbo yako pane yekumirira rondedzero inoenderana nezvinhu zvinoverengeka, zvinosanganisira:

• Ndeapi matambudziko emapapu aunawo
• Kuomarara kwechirwere chako chemapapu
• Iyo mukana wekuti kuisirwa kuchabudirira

Kune vanhu vakuru vazhinji, iyo nguva yaunopedza pane yakamirirwa runyorwa kazhinji haigone kuti unowana mapapu nekukurumidza zvakadii. Nguva yekumirira kazhinji inosvika makore maviri kusvika matatu.

Paunenge wakamirira mapapu matsva:

• Tevera chero chikafu chinokurudzirwa neboka rako rekuisa mapapu. Reka kunwa doro, usapute, uye chengeta huremu hwako mune yakakurudzirwa renji.
• Tora mishonga yese sekurairwa kwavakaitwa. Mhan'ara shanduko mumishonga yako uye matambudziko ekurapa ayo matsva kana kutowedzera kune timu yekudyara.
• Tevedzera chero chirongwa chekurovedza muviri icho iwe chawakadzidziswa panguva yemapurmonary rehabilitation.
• Chengetedza chero marongero awakagadzira pamwe neako wenguva dzose mutarisiri wehutano uye timu yekudyara.
• Rega timu yekudyara izive mabatiro aungaita newe ipapo ipapo kana mapapu akawanika. Ita shuwa kuti iwe unogona kutaurwa nekukurumidza uye nyore.
• Gadzirira pachine nguva kuti uende kuchipatara.

Asati maitiro, gara uchiudza mupi wako:

• Ndeapi madhiragi, mavitamini, mahebhu, uye zvimwe zvekuwedzera zvauri kutora, kunyangwe izvo zvawakatenga usina mushonga
• Kana iwe wanga uchinwa doro rakawanda (zvinopfuura imwechete kana zviviri zvinwiwa pazuva)

Usadya kana kunwa chero chinhu paunoudzwa kuti uuye kuchipatara kuzotora mapapu ako. Tora chete mishonga iyo yawakaudzwa kunwa nekamwe kamvura.

Iwe unofanirwa kutarisira kugara muchipatara kwemazuva manomwe kusvika makumi maviri nerimwe mushure mekuiswa kwemapapu. Iwe ungango pedza nguva mune yevanotarisirwa unit (ICU) mushure mekuvhiyiwa. Mazhinji nzvimbo dzinoitisa mapapiro ane nzira dzese dzekurapa uye kugadzirisa mapapu ekuisa varwere.

Nguva yekudzoreredza ingangoita mwedzi mitanhatu. Kazhinji, timu yako yekudyara inokukumbira kuti ugare padyo nechipatara kwemwedzi mitatu yekutanga. Iwe unozofanirwa kugara uchiongororwa pamwe nekuongororwa kweropa uye x-ray kwemakore mazhinji.

Kuiswa kwemapapu inzira huru inoitwa kune vanhu vane hutachiona hwemapapu hunotyisa kana kukuvara.

Vanenge vana pavashanu varwere vachiri vapenyu gore rimwe mushure mekuiswazve. Vanenge vaviri kubva pavashanu vanogamuchira vanogamuchira vari vapenyu pamakore mashanu. Njodzi yepamusoro yekufa iri mukati megore rekutanga, kunyanya kubva kumatambudziko sekurambwa.

Kurwisa kurambwa chiitiko chichienderera mberi. Iyo immune system yemuviri inoona iyo nhengo yakaiswa seyakaipisisa uye inogona kuirwisa.

Kudzivirira kurambwa, nhengo yekuisira varwere inofanirwa kutora anti-kurambwa (immunosuppression) zvinodhaka. Iyi mishonga inodzvinyirira immune immune mhinduro uye inoderedza mukana wekurambwa. Nekuda kweizvozvo, mishonga iyi inoderedzawo kugona kwemuviri kurwisa hutachiona.

Pakazosvika makore mashanu mushure mekuiswa kwemapapu, mumwe chete muvashanu vanhu vanogadzira cancer kana vane matambudziko nemoyo. Kune vanhu vazhinji, hunhu hwehupenyu hunovandudzwa mushure mekuiswa kwemapapu. Ivo vane zvirinani kurovedza muviri kutsungirira uye vanokwanisa kuita zvakawanda zuva nezuva.

Solid nhengo yekuisa - mapapu

• Kugadzira mapapu - akateedzana

Blatter JA, Noyes B, Anotapira SC. Chiremba wemapapu kupinza. Mu: Wilmott RW, Kuderedza R, Li A, et al. eds. Kendig's Kukanganisika kweRefiratory Tract muVana. 9th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2019: chits. 67.

Brown LM, Puri V, Patterson GA. Kugadziriswa kwemapapu. Mune: Sellke FW, del Nido PJ, Swanson SJ, eds. Sabiston uye Spencer Kuvhiya kweChipfuva. 9th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2016: chitsiko 14.

Chandrashekaran S, Emtiazjoo A, Salgado JC. Intensive care unit manejimendi emapapu ekuisa varwere. Mune: Vincent JL, Abraham E, Moore FA, Kochanek PM, Fink MP, eds. Chinyorwa cheCritical Care. 7th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2017: chitsiko 158.

Kliegman RM, Stanton BF, St. Geme JW, Schor NF. Chiremba mwoyo uye wemapapu-kuisirwa. Mune: Kliegman RM, Stanton BF, St. Geme JW, Schor NF, eds. Nelson Chinyorwa chePediatrics. 20th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2016: chitsiko 443.

Kotloff RM, Keshavjee S. Kudzvanywa kwemapapu. Mune: Broaddus VC, Mason RJ, Ernst JD, et al, eds. Murray & Nadel's Bhuku reRefiratory Medicine. 6th ed. Philadelphia, PA: Elsevier Saunders; 2016: chits. 106.